थारू कल्याणकारिणी सभा (थाकस) नेपालको थारू समुदायको सबैभन्दा पुरानो र प्रमुख छाता संस्था हो। यो संस्थाले थारू जातिको सामाजिक, सांस्कृतिक, शैक्षिक, आर्थिक तथा राजनीतिक उत्थान र हकहितका लागि दशकौंदेखि सक्रिय भूमिका खेल्दै आएको छ। पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्म फैलिएका थारू समुदायलाई एकीकृत गर्दै कुप्रथा, अज्ञानता, रुढिवादी परम्परा तथा सामाजिक विकृतिहरू हटाउने उद्देश्यसहित स्थापित यो संस्था थारू पहिचानको प्रतीक बनेको छ।

स्थापना र प्रारम्भिक इतिहास

थारू कल्याणकारिणी सभाको स्थापना वि.सं. २००५ साल (सन् १९४८/४९ ई.) मा भएको थियो। यसको स्थापनामा नेपाली कांग्रेसका नेता परशुनारायण चौधरीको मुख्य भूमिका थियो। राणा शासनको अन्तिम चरणमा थारू समुदायका अगुवाहरूले सामाजिक सुधारको आवश्यकता महसुस गर्दै यो संस्था गठन गरेका थिए। यसअघि, वि.सं. १९८० (सन् १९२३/२४) मा अमर बहादुर सिंहले बहुपत्नी प्रथा र अत्यधिक खर्चिलो संस्कारविरुद्ध सुधार अभियान चलाएका थिए, जसले संस्थाको आधार तयार पारेको थियो। अमर बहादुरको मृत्युपछि वि.सं. १९८८ सम्म सुधार प्रयास कमजोर भए पनि, केवाल चौधरीको नेतृत्वमा वि.सं. २००५ मा सामाजिक सुधार बैठक आयोजना भई संस्था औपचारिक रूपमा स्थापित भयो।

संस्थाको पहिलो अधिवेशन वि.सं. २००७ (सन् १९५०/५१) वैशाख १ गते सम्पन्न भएको थियो। राणा प्रधानमन्त्री मोहन शमशेरसँगको वार्तापछि माघ १२ गते औपचारिक अनुमति प्राप्त भएको थियो। प्रारम्भिक वर्षहरूमा संस्थाले थारू समुदायमा शिक्षा, स्वास्थ्य र सामाजिक जागरणमा जोड दियो। वि.सं. २००९ (सन् १९५२) मा गडहालमा पहिलो अन्तरजिल्ला बैठक र वि.सं. २०१० मा गोबारडीहा तथा २०११ मा राजविराजमा बैठकहरूले संस्थालाई राष्ट्रव्यापी बनायो।

प्रमुख घटनाक्रम र उपलब्धिहरू

थाकसले थारू समुदायको एकताबद्ध विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिएको छ। यसका प्रमुख घटनाक्रमहरू निम्नानुसार छन्:

वर्ष (वि.सं./सन्)	घटनाक्रम	विवरण
२००५ (१९४८/४९)	स्थापना	परशुनारायण चौधरीको नेतृत्वमा सामाजिक सुधारका लागि गठन।
२००७ (१९५०/५१)	पहिलो अधिवेशन	वैशाख १ मा सम्पन्न, राणा शासनबाट अनुमति।
२०३६ (१९७९)	राजबंशी समूहको समावेश र फिर्ता	आन्तरिक गतिशीलता, पञ्चायतकालमा ‘अन्धकार युग’।
२०४७ (१९९०)	लोकतन्त्र पुनर्स्थापनापछि पहिलो बैठक	गौशालामा, जनगणना भाषा र एकताबारे छलफल।
२०४७ पौष (१९९१ जन.)	तेह्रौं अधिवेशन	मोरङमा, प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईको उद्घाटन।
२०५० (१९९३)	अधिवेशनमा प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाको सहभागिता	राजनीतिक प्रभाव वृद्धि।
२०५५ (१९९९)	स्वर्ण जयन्ती	उदयपुर हडियामा, हजारौं सहभागी, सांस्कृतिक कार्यक्रम।
२०७१ (२०१४/१५)	झापा अधिवेशन	धनीराम चौधरी अध्यक्ष निर्वाचित।
२०७२ (२०१५)	टीकापुर घटना	थरुहट आन्दोलनमा सहभागिता, ८ जनाको मृत्यु, संस्था भूमिगत।

पञ्चायतकाल (१९६५–१९७९) मा संस्था कमजोर भयो, तर राजा वीरेन्द्रको जनमत संग्रहपछि वि.सं. २०३६ मा सारलाहीको नवौं अधिवेशनले पुनरुत्थान गर्‍यो। संस्थाले थारू भाषा संरक्षण, शिक्षा प्रवर्द्धन र सांस्कृतिक पत्रिका ‘थारू संस्कृति’ (वि.सं. २०३३ देखि) जार्य गरेको छ।

राजनीतिक भूमिका र आन्दोलनहरू

२०४६ को जनआन्दोलनपछि थाकसले नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ (नेफिन) मा सामेल भई थारू हकहितको राजनीतिक संघर्षलाई तीव्र बनायो। वि.सं. २०६३ को मधेस आन्दोलनमा ‘एक मधेस एक प्रदेश’ को विरोध गर्दै ‘हामी मधेसी होइनौं’ नारा दियो। चितवनमा ४ जना थारू सहिद भए। संविधानसभामा थरुहट/थारुवान प्रदेशको माग राख्दै आन्दोलन चलायो। वि.सं. २०७२ को टीकापुर घटनामा ७ प्रहरी र १ बालकको मृत्यु भयो, जसले थाकसलाई भूमिगत बनायो। यस घटनापछि रेशम चौधरीको नेतृत्वमा थरुहट संघर्ष समिति गठन भई संस्थाले राजनीतिक दलहरू (थरुहट तराई पार्टी, फोरम, माओवादी) लाई संयोजन गर्‍यो।

संस्थाले निजामती सेवामा ५% आरक्षण, थारू आयोग गठन जस्ता उपलब्धि हासिल गरेको छ, तर विरगन्ज चिनी मिल जग्गा फिर्ता, राजनीतिक नियुक्तिमा विभेद जस्ता मुद्दामा अपेक्षित सफलता नपाएको आलोचना पनि छ।

वर्तमान अवस्था र चुनौतीहरू

हाल थाकसका अध्यक्ष धनीराम चौधरी (रुपन्देही) हुन्, जो सडक विभागका इन्जिनियर पनि हुन्। संस्थामा कुल २७३ सदस्य छन्, जसमध्ये २७१ प्रमाणित छन्। वि.सं. २०७५ मा २२औं महाधिवेशन सम्पन्न भयो, तर नेतृत्वमा राजनीतिक हस्तक्षेप र सक्रियताको कमीले ‘इतिहासकै निरिह’ को आरोप लागेको छ। संस्थाले थारू सांसदहरू (१७ जना) लाई एकजुट बनाउने प्रयास गर्दै छ, तर दमनविरुद्ध लडाइँमा थप सक्रियता आवश्यक छ।

थारू कल्याणकारिणी सभा थारू समुदायको आशा र संघर्षको केन्द्र हो। यसले थारू पहिचानलाई मजबुत बनाउँदै राष्ट्रिय निर्माणमा योगदान दिइरहेको छ। थप जानकारीका लागि आधिकारिक वेबसाइट www.tks.org.np मा हेर्न सकिन्छ।

Source: GrokAI: 21 web pages